Borelioza – tak zwana Choroba z Lyme

Borelioza, zwana też Chorobą z Lyme, to przewlekła, wieloukładowa i wielopostaciowa choroba wywoływana przez Gram-ujemną, spiralną bakterią – krętka Borrelia burgdorferi przenoszonego przez kleszcze.

Do zakażenia boreliozą dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu kleszcza zakażonego krętkiem Borrelia ze skórą człowieka. W momencie kontaktu krętek wnika do organizmu ludzkiego wraz ze śliną lub wymiocinami kleszcza. Zakażenie zazwyczaj następuje po paru minutach, a nie tak jak twierdzą, co nie którzy po paru godzinach bytowania pasożyta w ciele człowieka, dlatego tak istotne jest jak najszybsze usunięcie go. Jeżeli kleszcz pozostaje w skórze ponad 72 godziny, zakażenie boreliozą jest praktycznie stuprocentowe.

Bakterie mają złożoną strukturę genetyczną, zapewniającą im wyjątkowo efektywną adaptację do organizmu ludzkiego. Po dostaniu się do organizmu człowieka mają zdolność przechodzenia z ruchliwych form aktywnych w formy nieruchome, tzw. cysty. W takiej utajonej postaci są w stanie przebywać długo – jest to tzw. okres latencji, podczas którego nie występują u człowieka żadne symptomy choroby. Taka postać bakterii jest pozbawiona ściany komórkowej, co tłumaczy niską skuteczność leczenia boreliozy niektórymi antybiotykami, których działanie polega głównie na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii. Część krętków posiada zdolność do ponownego przechodzenia w ruchliwe formy spiralne, co jest powodem pojawiania się nawrotów i zaostrzeń choroby. Ponadto krętki Borrelia burgdorferi przechodzą długotrwały proces namnażania, dlatego występuje konieczność podawania antybiotyków przez okres co najmniej 4 tygodni jeżeli mówimy o początkowej fazie zakażenia.

W trakcie ataku krętków na komórkę układu odpornościowego człowieka dochodzi do niszczenia jej ściany komórkowej, otaczania się bakterii błoną komórkową gospodarza, co powoduje, że bakteria staje się nierozpoznawalna dla układu immunologicznego kręgowca, a tym samym nie jest możliwa skuteczna obrona immunologiczna organizmu.

Borelioza ma bardzo złożony i różnorodny obraz kliniczny. Może mieć przebieg bezobjawowy, może dawać tylko objawy skórne w postaci rumienia wędrującego lub może ujawniać się w postaci rozsianej z zajęciem dużej liczby narządów i tkanek. Symptomy zazwyczaj pojawiają się po okresie 1-4 tygodni od zakażenia, jednak czasami mogą wystąpić nawet po 3 dniach. Przyjmuje się umowny podział choroby na 3 fazy: wczesną zlokalizowaną, wczesną rozsianą i późną.

Faza pierwsza (wczesna zlokalizowana) trwa od 3 do 40 dni od ukąszenia przez zakażonego kleszcza. W miejscu ukłucia tworzy się tzw. rumień wędrujący (łac. erythema migrans),rumień występuje bardzo rzadko  mający najpierw postać niedużej plamki lub grudki, która stopniowo zwiększa swe rozmiary, aż powstaje duża czerwona plama, z charakterystycznym przejaśnieniem w środku.

Zazwyczaj rumień ma średnicę większą niż 5 cm, przez co można odróżnić go od skórnej zmiany alergicznej mogącej wystąpić po ukłuciu kleszcza. Tworzeniu się rumienia może towarzyszyć miejscowe swędzenie, pieczenie, ból lub mogą występować objawy grypopodobne (gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, ból głowy, zmęczenie).

Rumień stanowi odpowiedź układu immunologicznego na migrację krętków w skórze. W fazie pierwszej może pojawiać się również tzw. chłoniak limfocytarny skóry, mający postać grudki lub sinoczerwonego guzka o średnicy 1-5 mm, występujący najczęściej na płatkach usznych, łokciach, mosznie lub sutkach. Jeżeli w fazie pierwszej nie podejmie się leczenia przeciwbakteryjnego, infekcja przyjmie postać rozsianą z objawami wtórnymi (9).

Faza druga (wczesna rozsiana) rozwija się po kilku tygodniach lub miesiącach od zakażenia i jest skutkiem rozsiewu krętka Borrelia z krwią i chłonką do odległych miejsc ustroju, np. do układu nerwowego, serca, stawów czy skóry. Rozwijają się objawy wtórne boreliozy. Najczęściej są to zapalenia stawów, zaburzenia neurologiczne i kardiologiczne. W przypadku zapalenia stawów w większości przypadków zajęte zostają niesymetrycznie stawy duże obwodowe, dochodzi do zapalenia maziówki. Zaburzenia neurologiczne przebiegają pod postacią nawracającego limfocytarnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatii obwodowych lub zapalenia korzeni nerwowych. Zaburzenia kardiologiczne zaś polegają na postępującej kardiomiopatii, zapaleniu osierdzia, wsierdzia i mięśnia sercowego, lewokomorowej niewydolności serca, zaburzeniach przewodnictwa mięśnia sercowego, aż do bloków całkowitych.

Faza trzecia (późna, przewlekła) stanowi przetrwałe zakażenie, które rozwija się w okresie od roku do kilku lat od zakażenia. Charakteryzuje się występowaniem objawów przewlekłego zanikowego zapalenia skóry dystalnych części kończyn górnych i dolnych, destrukcyjnymi zmianami zapalnymi stawów, przewlekłym zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych z przewlekłymi zespołami neurologicznymi i psychicznymi. Faza ta jest szczególnie trudna do rozpoznania i leczenia, gdyż mimo wcześniejszego przyjmowania antybiotyków infekcja wciąż pozostaje aktywna.

Borelioza może przyjmować różne postacie, w zależności od miejsca umiejscowienia się krętków Borrelia. Najczęściej występują postacie: stawowa, kardiologiczna i neurologiczna.

Postać stawowa boreliozy, boreliozowe zapalenie stawów – LA (ang. Lyme arthritis) – jest najczęstszą postacią choroby, powstającą na skutek zakażenia stawów krętkami Borrelia. Charakteryzuje się bólami kostno-stawowymi, występującymi asymetrycznie, w jednym lub kilku stawach naraz. Bóle mają zmienny przebieg i nieregularne nawroty. Zazwyczaj dotyczą kolan lub innych dużych stawów kończyn. Bólom może towarzyszyć obrzęk i ocieplenie zajętego stawu.

Postać kardiologiczna boreliozy jest spowodowana zajęciem mięśnia sercowego przez krętki Borrelia i odznacza się obecnością bloku przedsionkowo-komorowego, bloku prawej lub lewej odnogi pęczka Hisa i innych zaburzeń przewodnictwa wewnątrzkomorowego. Może przebiegać bezobjawowo lub dawać objawy w postaci duszności, zmniejszonej tolerancji wysiłkowej, omdleń, zawrotów głowy, bólów zamostkowych, kołatania serca, czy symptomów prawo-lub lewokomorowej niewydolności serca. W 90% przypadków postać kardiologiczna boreliozy jest całkowicie uleczalna.

Postać neurologiczna (neuroborelioza) rozwija się w wyniku zajęcia przez krętki Borrelia układu nerwowego, które może nastąpić zaraz po zakażeniu, ale też nawet po upływie kilkunastu lat (12.. Może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia nerwów czaszkowych i korzeni nerwowych. Najcięższymi i najpoważniejszymi postaciami neuroboreliozy są: zapalenie mózgu objawiające się bólami głowy, zaburzeniami świadomości, napadami drgawkowymi, niedowładami i niezbornością móżdżkową oraz zapalenie rdzenia manifestujące się spastycznym niedowładem kończyn dolnych i górnych, zaburzeniami mikcji oraz ataksją. Może też dochodzić do polineuropatii objawiającej się parastezjami, bólami korzeniowymi i nadwrażliwością na bodźce bólowe oraz do przewlekłego postępującego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego.

Leczenie boreliozy obejmuje długotrwałą antybiotykoterapię lub zioła liposomalne. Najskuteczniejszymi antybiotykami stosowanymi przeciw Borrelia w każdym stadium są tetracykliny, w tym doksycyklina (działająca również przeciwko Ehrlicha) oraz minocyklina, penicyliny, cefalosporyny i metronidazol.