Tężyczka – często towarzyszy boreliozie

Tężyczką określamy stan chorobowy, który cechuje wzmożona pobudliwość nerwowo-mięśniowa. Objawy charakterystyczne dla tej choroby to: bóle i zawroty głowy, bezsenność, drażliwość, drżenia mięśni kończyn, skurcze mięśni, niepokój, drętwienia i mrowienia kończyn, uczucie osłabienia, zaburzenia koncentracji i pamięci, stany lękowe, oraz uczucie skurczu głośni, przy braku lub współistniejących zburzeniach hormonalnych, metabolicznych, czy psychiatrycznych.

Tężyczka jest problemem z którym głównie zgłaszają się młodzi, aktywni zawodowo ludzie, często sportowcy, obecnie już bez wyraźnych różnic w zakresie płci, choć częściej chorują kobiety. Wyróżnia się dwa rodzaje choroby: jawna – występująca stosunkowo rzadko oraz utajona – występująca znacznie częściej.

Objawy kliniczne tężyczki

O ile objawy tężyczki jawnej są powszechnie znane, a napady tężyczkowe są łatwe do rozpoznania, o tyle tężyczkę utajoną (spazmofilię) wykrywa się zazwyczaj przypadkowo u ludzi na pozór zdrowych, lub też podających skargi na bardzo nietypowe dolegliwości ze strony różnych narządów i układów.

Tężyczka jawna – napad przebiega w sposób charakterystyczny zaczynając się zwykle od uczucia mrowienia w opuszkach palców rąk i wokół ust. Następnie dochodzi do uogólnienia mrowienia całego ciała, wystąpienia wzmożonego napięcia w mięśniach twarzy i kończyn oraz ich przykurczu. Najwcześniej skurcze mięśniowe pojawiają się w obrębie mięśni kłębu kciuka z silnym jego przywiedzeniem, co nadaje dłoni kształt „ręki położnika”. Opisane objawy są dość spektakularne, ale nie występują tylko w postaci tężyczki jawnej. Równie dobrze przy znacznych zaburzeniach elektrolitowych objawy te mogą towarzyszyć tężyczce utajonej lub mieszanej.

Napadowi tężyczki jawnej towarzyszy często niepokój, silny lęk, pobudzenie psychiczne, hiperwentylacja. Niekiedy dochodzi nawet do utraty przytomności z towarzyszącymi drgawkami. Są to wprawdzie sytuacje rzadkie, ale niebezpieczne dla pacjenta i zawsze wymagające różnicowania z padaczką.

Innym objawem mogącym stanowić zagrożenie życia chorego podczas napadu tężyczkowego (tężyczka jawna) jest kurcz mięśni głośni. W okresach pomiędzy napadami tężyczki pacjenci zwykle skarżą się na: niepokój, rozdrażnienie, uczucie stałego znużenia, zaburzenia pamięci, trudności w koncentracji uwagi, bezsenność, ogólne osłabienie. Niekiedy nawet tężyczka jest główną przyczyną utraty aktywności zawodowej. Dolegliwości te zwłaszcza w połączeniu z uczuciem ciągłego mrowienia w obrębie twarzy i kończyn traktowane są zazwyczaj mylnie jako nerwica (głównie tężyczka utajona).

W odróżnieniu od tężyczki jawnej, tężyczka utajona przebiega skrycie objawiając się w sposób niecharakterystyczny, a rozpoznaje się ją zwykle przypadkowo. Nie istnieje bowiem żaden patognomoniczny objaw, na podstawie którego można by z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać spazmofilię. Objawy mogące sugerować istnienie tężyczki utajonej dzielą się na: centralne (wzmożone napięcie nerwowe, napadowe zasłabnięcia, bezsenność, obniżenie nastroju, męczliwość), obwodowe (skurcze mięśni, drętwienia i mrowienia kończyn, parestezje), wegetatywne (bóle w okolicy przedsercowej, kołatania serca, opasujące bóle w klatce piersiowej i jamie brzusznej, wzdęcia, kolki, zaburzenia naczynioruchowe w obrębie kończyn), neurologiczne (objaw Chwostka, objaw Trousseau, wygórowane odruchy ścięgniste), elektrofizjologiczne (obraz spontanicznych wyładowań wieloiglicowych potencjałów).

Zrób test tężyczki

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, a tym samym tężyczki jest badanie elektromiograficzne – próba tężyczkowa (próba ischemiczna). Charakterystyczny obraz pod postacią spontanicznych, powtarzających się co najmniej 1 minutę po aktywacji niedokrwieniem lub/i hiperwentylacją, wyładowań wieloiglicowych potencjałów wskazuje na obecność tężyczki, lecz nie na jej rodzaj. Próbę tężyczkową przeprowadzamy wprowadzając elektrodę igłową w pierwszy mięsień międzykostny, zakładając opaskę uciskową na 10 minut na ramieniu (prowokacja ischemii) i dołączając w ostatnich dwóch minutach hiperwentylację. Po 10 minutach zdejmujemy opaskę uciskową i przez następne 5 minut obserwujemy rodzaj wyładowań na ekranie komputera.

Podejrzewając u chorego tężyczkę należy pamiętać, że istnieją choroby predysponujące do wystąpienia tej patologii. Są to: alergie (w tym szczególnie astma oskrzelowa), cukrzyca, choroby tarczycy (zwłaszcza stan po strumektomii), insulinooporność, zaburzenia wchłaniania jelitowego ( SIBO, nietolerancje pokarmowe ), zespół wieloniedoborowy, stany po zabiegach operacyjnych ze znieczuleniem ogólnym, ciężkie i liczne infekcje, leki, choroby odkleszczowe, nałogi. Każdy pacjent, u którego na podstawie badania elektromiograficznego stwierdza się obecność objawów nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej powinien mieć wykonane badanie próby tężyczkowej oraz badania biochemiczne, pozwalające na określenie rodzaju i przyczyny patologii. W kilkunastu procentach przypadków nie udaje się znaleźć przyczyny organicznej tężyczki, uznając przyczyny psychogenne.

Na podstawie danych psychometrycznych ustalono, że do wystąpienia niedoboru magnezu, a później tężyczki predysponuje osobowość typu A. Ludzi o tym typie osobowości cechuje mała odporność na sytuacje stresowe. Najczęściej są to osoby o wysokim poziomie neurotyzmu, z zaburzoną równowagą emocjonalną, łatwo ulegające zmiennym nastrojom, drażliwe, skłonne do obniżenia nastroju, perfekcjoniści.

Objawy sugerujące istnienie tej dolegliwości dla pełnego rozumienia problemu podzielono na: psychiczne i narządowe.

Objawy psychiczne:

• wzmożona pobudliwość nerwowa,
• duszność spoczynkowa,
• niepokój,
• lęk,
• obniżenie nastroju,
• bezsenność,
• ogólne osłabienie,
• stałe uczucie zmęczenia,
• zasłabnięcia napadowe,
• trudności w koncentracji uwagi,
• drażliwość,
• zaburzenia pamięci,
• wady wymowy np.: zacinanie się.

Wymieniając objawy psychiczne występujące w przebiegu tężyczki warto wspomnieć o lęku napadowym, zwanym inaczej napadami paniki. Schorzenie rozpoczyna się w okresie pomiędzy wiekiem młodzieńczym a 30 rokiem życia. Osoby z objawami lęku napadowego cierpią na wiele zaburzeń somatycznych: wypadanie płatka zastawki mitralnej, idiopatyczną kardiomiopatię, różnego rodzaju zaburzenia czynności tarczycy, zaostrzenie dolegliwości związanych z owrzodzeniem żołądka i dwunastnicy, nasilenie ataków astmy.

Objawy narządowe:

• skurcze mięśni – przeważnie łydek i stóp,
• drętwienia i mrowienia kończyn górnych i dolnych – szczególnie palców rąk,
• bóle i zawroty głowy,
• nadmierna potliwość,
• ziębnięcie i zsinienie kończyn,
• kłucie i pobolewanie w okolicy serca,
• skurcze oskrzeli,
• bóle opasujące w klatce piersiowej i jamie brzusznej,
• ucisk w nadbrzuszu,
• uczucie ciała obcego w gardle „kula histeryczna”,
• drżenia rąk i całego ciała,
• bóle mięśniowe,
• drętwienia twarzy i języka,
• ruchy mimowolne

Biochemiczne podstawy nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej

Rola magnezu w fizjologii błony komórkowej pozwala na stabilizację równowagi elektrochemicznej błony, kontrolę przepływu jonów Na+, K+, fosforu i Ca2+ oraz na wydzielanie i transport neurotransmiterów w OUN. Magnez ma silne działanie hiperpolaryzujące błonę (stabilizujące) ponieważ sprzyja syntezie cAMP poprzez aktywację adenozylocyklazy Mg2+-  zależnej. Niedobór magnezu wywołuje więc zespół depolaryzacji przez zmniejszenie syntezy cAMP, a równocześnie wzrost syntezy cGMP wskutek zwiększenia aktywności  cyklazy guanilowej,  Ca2+ zależnej. Jej aktywność jest hamowana przez  Mg2+. Tak więc za podstawowe zaburzenie biochemiczne prowadzące do wzrostu pobudliwości nerwowo – mięśniowej można uznać zmniejszenie stosunku pomiędzy cAMP a cGMP – dwoma ważnymi cyklicznymi nukleotydami, pośrednikami drugiego rzędu, które są końcowymi efektami komórkowymi bezpośredniego działania niedoboru magnezu. Niedobór magnezu  może również powodować dodatkowo wydzielanie histaminy (działając na receptory H2) acetylocholiny, insuliny, co z kolei powoduje wzrost stężenia cyklicznego monofosforanu guanozyny (cGMP) i depolaryzuje błonę komórkową.

Badania przydatne w diagnostyce tężyczki

Badanie krwi

Aby zdiagnozować rodzaj tężyczki należy określić rodzaj i poziom niedoborów pierwiastków (Mg, Ca,K). Chociaż powszechne jest oznaczanie ich w surowicy jednak już w chwili obecnej wiadome jest, że ta metoda nie daje wiarygodnych wyników. Pierwiastki zawarte w surowicy są na ogół powiązane z białkami i innymi związkami chemicznymi, a w postaci związanej są nieaktywne w organizmie. Poza tym pomiar poziomu pierwiastków zależy też od ilości związanych przez nie innych związków chemicznych (np. białek). Stan pierwiastkowy płynów wewnątrzkomórkowych jest bardziej czuły na zmiany stanu organizmu. Skład płynów wewnątrzkomórkowych szybciej ulega zmianie wraz z niekorzystnymi zmianami w organizmie niż skład surowicy krwi, który jest jeszcze długo kontrolowany działaniem odpowiednich hormonów.
Należy pamiętać, że jony magnezu, potasu czy wapnia znajdują się we wszystkich elementach morfotycznych krwi (erytrocytach, leukocytach, trombocytach). Toczące się na świecie badania nad rolą magnezu w neurologii i innych naukach medycznych oparte są na pomiarach pierwiastków zjonizowanych w tych komórkach. Najbardziej powszechne są badania pierwiastków zjonizowanych w erytrocytach.
Tylko ocena pierwiastków wolnych (zjonizowanych) jest wiarygodnym pomiarem służącym do oceny rodzaju zaburzeń z kręgu nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej (tężyczki). Oczywiście powyższe badania są podstawowymi wykonywanymi celem diagnostyki. Zalecamy badania znacznie rozszerzone dające nam i pacjentowi szanse poznania przyczyny dolegliwości i wdrożenia bardziej skutecznego leczenia.

Badanie psychologiczne

Na podstawie danych psychometrycznych ustalono, że do wystąpienia niedoboru magnezu, a później tężyczki predysponuje osobowość typu A. Ludzi o tym typie osobowości cechuje mała odporność na sytuacje stresowe. Powszechnie znanym testem psychologicznym przydatnym w diagnostyce zaburzeń osobowości często współistniejących z tężyczką jest Kwestionariusz Osobowości EPQ-R. Test ten jest stosowany na całym świecie i służy do badania podstawowych wymiarów osobowości. Zawiera on 100 pytań tworzących cztery skale: Neurotyzm (N), Ekstrawersja (E), Psychotyzm (P) i skalę Kłamstwa (K) pozwala ustalić dominujący typ osobowości u osób ze wzmożoną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Najczęściej są to osoby o wysokim poziomie neurotyzmu, niezrównoważone emocjonalnie, łatwo ulegające zmiennym nastrojom, drażliwe, skłonne do stanów lękowych i załamań nerwowych.

Elektroencefalogram

U chorych z tężyczką hipokalcemiczną (jawną) zapis EEG w 20% przypadków może być prawidłowy lub wykazywać niewielkie przesunięcie w częstotliwości fal alfa w kierunku wolniejszego rytmu. W przypadkach znacznej hipokalcemii obserwuje się nieregularność i zwolnienie rytmu alfa, występowanie fal theta, a w czasie hiperwentylacji mogą pojawić się fale delta, rzadko iglice, fale ostre czy zespoły iglicy z falą wolną. Wyładowania napadowe występują zwykle przy stężeniu wapnia w surowicy krwi (?) poniżej 1,5 mmol/l .

Echokardiogram

Jest szczególnie przydatnym badaniem pozwalającym rozpoznać istnienie wypadania płatka zastawki mitralnej (prolaps mitralny) czy cechy kardiomiopatii idiopatycznej. Obydwa schorzenia spotykane są najczęściej w tężyczce utajonej z objawami lęku napadowego [30].  Zespół wypadania płatka zastawki dwudzielnej (ZWPZD) występuje u 5-15 % populacji generalnej, zaś u osób z zaburzeniami lękowymi aż u 30-50 % pacjentów, przy czym najczęściej dotyczy to chorych z tzw. atakami paniki. Istnieje wiele teorii na temat ścisłego związku pomiędzy ZWPZD a zaburzeniami lękowymi, lecz najbardziej przekonywujące wydają się badania przeprowadzone przez Gaffneya wykazujące dysfunkcję układu wegetatywnego między spadkiem napięcia układu parasympatycznego a wzrostem napięcia układu alfa-adrenergicznego przy normalnym napięciu i reaktywności układu beta-adrenergicznego. Stwierdza się także podobną zależność pomiędzy występowaniem objawów lęku napadowego, a obecnością tzw. idiopatycznej kardiomiopatii.

Elektrokardiogram

Pozwala uwidocznić zmiany o charakterze głównie nadkomorowych zaburzeń rytmu oraz zaburzeń przewodzenia pod postacią wydłużenia odcinka QT, które często występują u chorych z tężyczką utajoną.

Gdzie szukać pomocy i jak prawidłowo leczyć tężyczkę?

Leczenie sprowadza się głównie do indywidualnego przyjmowania magnezu oraz właściwej terapii psychologicznej. Korzystne jest kojarzenie preparatów magnezowych z witaminą B6 działającą w charakterze kofaktora. Preparaty magnezowe obecnie najczęściej stosowane. Głównymi przeciwskazaniami do stosowania preparatów magnezu jest ciężka niewydolność nerek, blok przedsionkowo-komorowy oraz miastenia. W terapii tężyczki warto wspomnieć o witaminie D3, której niedobór wpływa niekorzystnie na wchłanianie magnezu. Diagnostykę należy więc uzupełnić o poziom wit. D3 i w razie jego obniżenia suplementować łącznie z preparatami magnezu. Wlewy preparatów magnezu ( MgSO4 ) są stosowane ze szczególnych wskazań w spazmofilii dotyczą jedynie zaawansowanej hipomagnezemii, gdzie leczenie doustne jest niemożliwe lub . Ideą leczenia preparatami magnezu jest podawanie preparatów dobrze wchłanianych do krwi. Najczęściej stosowane są cytryniany, mleczany i chelaty Na rynku Polskim jest coraz więcej preparatów z wysokim stopniem wchłanialności, w dobrej dawce, w różnych postaciach. Są to tabletki, tabletki musujące, mikrogranulki wchłanialne z jamy ustnej, czy preparaty z wysoką dawką magnezu (375mg) w płynie (50ml) tzw. shoty. Leczenie zawsze należy dobrać indywidualnie do pacjenta, pamiętając o skutkach ubocznych, wchłanialności, dawce konkretnego preparatu. Nadal czekamy na preparaty magnezowe w postaci tabletki podjęzykowej, wchłanialnej ze śluzówek czy sprayu donosowego.

Umów się na wizytę

Ponieważ często niedobór magnezu współistnieje z zasadowicą metaboliczną wynikającą z hiperwentylacji u osób z objawami lęku napadowego lub mało odpornych na sytuacje stresowe, najwłaściwszą formą takiej pomocy jest psychoterapia skojarzona z leczeniem farmakologicznym. Znaczna część autorów preferuje rozpoczęcie leczenia od zastosowania leków z grupy benzodiazepin. Z naszego doświadczenia jednak wynika, że nie powinny to być leki pierwszego rzutu ze względu na ich duży potencjał uzależniający. Benzodiazepiny można stosować jako leczenie doraźne interwencyjne w stanach nagłej silnej hiperwentylacji ze współistnieniem objawów somatycznych. Należy pamiętać, że pacjenci z tężyczką (szczególnie utajoną) mają dużo większą skłonność do uzależnień.

Jeżeli suplementacja magnezu i wit. D3 nie przynosi oczekiwanego rezultatu, leczenie należy rozważyć wdrożenie leków antydepresyjnych. Wskazane jest wyjaśnienie pacjentowi, iż działanie terapeutyczne tych leków nie jest natychmiastowe, natomiast przez kilka dni od rozpoczęcia leczenia pacjent może się poczuć gorzej. W każdym razie nie powinna być to przyczyna zarzucenia leczenia. Pacjent z tężyczką musi być świadomy, iż po okresie początkowej wyraźnej poprawy stanu klinicznego zazwyczaj dochodzi do nawrotu niektórych objawów, które w dalszym konsekwentnym leczeniu powoli ustępują. Niestety w 25% prawidłowo prowadzonej terapii tężyczki nie osiąga się istotnej poprawy. Prawdopodobnie zjawisko to zależy od osobniczych czynników genetycznych.

Objawy ostrej hipokalcemii w postaci napadu tężyczkowego należy przerwać dożylnym podaniem soli wapniowych. Pierwsza dawka „bolus” powinna zawierać 100-200 mg wapnia elementarnego i należy ją podać dożylnie w ciągu 10 minut. Leczenie hipokalcemii przewlekłej zależy od jej przyczyn. Jeśli jest ona uwarunkowana niedoczynnością gruczołów przytarczycznych, niezbędne jest przewlekłe podawanie witaminy D lub jej aktywnych metabolitów i soli wapnia. W hipokalcemii wywołanej niedoborem witaminy D, należy podawać witaminę D doustnie lub pozajelitowo, albo też pobudzić jej skórną syntezę promieniami UVB. Sposób podawania witaminy D, a także wielkość dawek musi być ustalone indywidualnie, z uwzględnieniem pory roku. Suplementacja preparatami wapnia sprowadza się do podawania jego soli. W dawkowaniu należy kierować się przede wszystkim zarówno zawartością wapnia elementarnego w preparacie, jak i objawami ubocznymi (np. zaparcia).

Tężyczka utajona jest coraz częściej rozpoznawana u pacjentów. Szybkie tempo życia, stres, nawał pracy, liczne używki (kawa, cola, napoje energetyzujące, alkohol, psychostymulanty ), leki, nietolerancje pokarmowe, choroby tarczycy, insulinooporność to tylko niektóre z realnych czynników ryzyka a zarazem jej przyczyny. Rozpoznanie przyczyny jest więc sprawa kluczową w tej przypadłości, tylko wielodyscyplinarne leczenie gwarancją poprawy samopoczucia pacjenta. Podejrzewając tężyczkę należy skierować pacjentka na początku na próbę tężyczkową. Jeżeli badanie wyjdzie pozytywnie pacjenta powinien diagnozować i leczyć neurolog specjalizujący się w tej dziedzinie.

Istotnym jest fakt że bardzo często towarzyszy boreliozie!

Do opracowania tekstu korzystamy z materiałów ogólnodostępnych w mediach internetowych, dobierając je dla Was według naszej najlepszej wiedzy.